Hart der duisternis?
Dit verhaal over Nigeria brengen wij als een feuilleton evenals Heart of Darkness van Joseph Conrad eens als een feuilleton werd gebracht. Het verscheen in 1899 als zodanig driedelig in Blackwoods Magazine.
Maar omdat ’t onregelmatig verschijnt, ons feuilleton, alhoewel met zekere regelmaat, en niet in de krant, vragen we ons af of ’t wel een feuilleton is. Bovendien in een website en een tijd waarin ’t feuilleton verleden tijd is. We houden een slag om de arm en ’t is misschien wel onaf en tot mislukking gedoemd. In het begin hebben we zelfs geschreven dat als het niet lukt we er mee ophouden. We zijn dus nog zoekende en gooien soms een lijntje uit om commentaar te vragen aan iemand over een bepaald fragment. Wordt hier geen onzin over Afrika verteld?
En dan de twijfels. Ik lees nu La casa verde van Vargas Llosa en denk: ‘Waarom moet ik zo nodig een boek schrijven?’ De manier waarop deze schrijver in het Groene Huis beschrijft hoe een woordenwisseling in het Groene Huis wordt opgelost door een dooie, door een schot, door een oplopende ruzie is gewoonweg briljant en er zijn al zoveel prachtige boeken dat je je afvraagt waarom er zoveel bijkomen die veel slechter zijn en dan zit je zelf nog een feuilleton te schrijven over Nigeria, een land dat je helemaal niet kent.
De verhaallijnen in het Groene Huis lopen door elkaar en geven er een dynamiek aan die wel eens ingewikkeld is maar toch vooral een totaalbeeld geeft dat dynamisch en compleet is. Bij de gebeurtenis met dat schot in de kroeg is de actie omgeven door commentaar dat er later op wordt geleverd door allerlei aanwezigen, La Chunga, de Bolle, de harpist, la Selvática, noem ze maar op en ik zou ze zomaar naar het Nigeriaanse binnenland of naar de stad willen verplaatsen want ik wed dat dergelijke dingen daar ook gebeuren. Maar dat is natuurlijk onzin en je moet niet teveel schrijven, zoals al te vaak gebeurd, over van allerlei waar je niet bij was.
Maar toch gaan we door. Verwachten de lezers die ondertussen op de website kijken er niet iets van? Ben je er niet aan begonnen? Gaat het leven niet door als je eenmaal geboren bent? Nu ja, ik bedoel, we zien wel waar het met dat feuilleton naar toe gaat. En wil je die gebeurtenis in Het Groene Huis meemaken, ga dan naar deel III, paragraaf 4, blz. 279 t.m. 297, negende druk 2006.
Small scale Fishery
Als je zo met Afrika bezig bent besef je dat je eigenlijk bar weinig van het continent weet. Je bent een keer drie maanden in Mozambique geweest om voor de FAO een onderzoek te doen naar de kleine visserij. Small scale fishery.
Daar zou je uiteraard iets over kunnen vertellen, maar je beseft dat het niet geheel past in ‘Avonturen in Nigeria’ en ook een bezoek aan Fez in Marokko hoort daarin niet thuis. De gedachten van de oude heer Van Dongen die zo graag naar de Banc d’Arguin in Mauretanië wil reizen om de vogels daar te zien die op de Waddenzee in ons land overzomeren komen ook al niet ter in aanmerking.. En dan nog. Deze belevenissen betekenen allerminst dat je inzicht hebt in de verschrikkelijke gebeurtenissen en de verschrikkelijk grote problemen van Afrika, noch in de dagelijkse ontwikkelingen daar, De wijze waarop de mensen samenleven, de manier waarop zij geloven, hun onderlinge verdeeldheid en dagelijks streven.
We zijn benieuwd hoe ver we komen met de avonturen van Zwanikken in Nigeria.
Je hebt ondertussen wel gehoord over de piraterij voor de kusten van Somalië en ook voor die van de oude Goud- en Ivoorkusten. Zou ’t waar zijn dat die ontstaan is doordat de plaatselijke vissers hun brood niet meer konden verdienen omdat de grote trawlers uit het Westen teveel vangst voor hun kust wegsleepten? Nu, ’k heb een film gezien van de overmeestering van een Deens schip door Somalische piraten en dan denk je er toch anders over. Ik bedoel, dan denk je: ‘Alles goed en wel, maar dit gaat te ver.’ In Mozambique, dat heb ik in ieder geval zelf gezien, waren de vissersgemeenschappen verarmd omdat ze geen netten meer hadden. De hele markt lag stil, want de Portugezen hadden bij hun smadelijk vertrek de visafslag half vernietigd en in Beira lagen hun schepen verkoold op het strand want ze gunden ze na hun vertrek niet aan het nieuwe regiem. De Russen trouwens hadden de garnalenvangst gemonopoliseerd en voor een zacht prijsje van hun broedervolk in handen gekregen zodat daar geen droog brood in viel te verdienen. Maar dat was dus in Mozambique en daar hebben we het niet over.
Wat te doen? De klassieker van Joseph Conrad nog eens doorlezen? De belevenissen van Bardamu aan de Westkust van Afrika in ‘De reis naar het einde van de nacht.’? Het treurig gezang van Celine. Graham Greene. Prachtige boeken maar ’t zou naschrijverij worden en allerminst uit de eigen koker komen. Kun je niet maken! Naar Nigeria gaan? Gevaarlijk, lijkt me, heel gevaarlijk. Allemachtig, wat ben ik voor een vent geworden. Durf niet eens naar Nigeria te gaan. Tja, dat je het Noorden momenteel mijdt, met Boko Haram daar , stelletje moordenaars uit naam van de Islam, okay. Maar de rest. Wel oppassen bij het oversteken van de weg, maar dat geldt zo’n beetje voor heel Afrika. Nu ja, we zullen zien wat we nog kunnen leren over Afrika en of we er iets zinnigs over kunnen vertellen. Bij het station Jeune Afrique , goed tijdschrift naar ik meen, maar eens kopen. Ach lezer, wij zeggen het tenminste, maar hoe vaak wordt je in de literatuur niet belazerd door lui die het maar half weten. Lees maar kritisch en als ’t je niet bevalt dan geloof je ’t niet.
Nu ja, of ik er nou wel of niet geweest ben. Vroeger gingen veel zeelui jarenlang de hele wereld rond en waren in alle landen geweest waar ze niet verder kwamen dan de havenplaatsen en de hoerenkasten en thuis maar opscheppen over wat ze gezien hadden. Tegenwoordig kan dat niet meer want ’t laden en lossen gebeurt bliksemsnel en er moet geproduceerd worden. Mijn broer is op zijn 16de nog met de Van Oldebarneveldt de wereld rond gevaren en werd zo’n beetje beschermd door de bootsman en heeft in Callao in Peru nog uren bij zo’n kast staan te wachten. Op de bootsman. Hoe dan ook, je kunt vaak, en tegenwoordig zeker, best veel waarnemen zonder er geweest te zijn, maar desalniettemin geloof ik de lui die het met eigen ogen hebben gezien, een en ander met hun gevoel hebben waargenomen, toch eerder. Dus moet Zwanikken het me maar vertellen. Maar hij is zwijgzaam, lijkt wel in zijn herinneringen te zijn opgesloten en erg veel vertelt-ie niet. En waarom ben ik eigenlijk zo in dat land geïnteresseerd? Al zeker tien jaar en ’t komt geloof ik over wat ik ervan hoor. Omdat Shell er zit? Omdat Koloke uit De Waaierman er vandaan komt? Door wat er gebeurde en gebeurt? Omdat ik van de muziek van Fela Kuti houd? En zo kan ik nog wel een paar vermoedens opnoemen.
Welja, uit De Waaierman kan ik wel iets overnemen; daar gaat-ie.
-Toch! Hoe prettig is het begin van deze zeetocht. De Koloke’s staan aan de reling en voor hen liggen wijds de zee en de zeereis. Wekken een gevoel van vrijheid op en dan luidt de scheepsbel die hen roept voor een copieus diner. En Fela Kuti zingt verder: “Teacher, don’t teach me nonsense” en zijn zoon Fela Ransome Kuti zingt:”He miss road/ kerekereke kereke, kedsji keke/ You no go asking me.”
Afrika is een donker, een onbekend en een verloren continent. Maar niet alleen dat. ’t Is ook een continent met een sterk gemeenschapsgevoel en een rijke kultuur. Alleen… de uitbuiting heeft te lang geduurd en gaat te snel. ’t Is net als met de race Parijs-Dakar. Te snel. De nieuwe machthebbers, de wapenhandelaars, de oliespuiters, hebben teveel haast om hun doel te bereiken en vergeten in het landschap stil te staan. Vróemm, flitsen de wagens door het geheimzinnige Afrika. Men ziet slechts zichzelf en de trillende lucht. Vróemm, vróemmm.
Tja!
-Dit vind ik een probleem, een vraagstuk,
moeilijk te bevatten, welke houding is
hier adequaat, waar gaat het om, ruk
ik met gedachten? Want hier is alles mis
En daarna werd Afrika in minstens 100 bladzijden euforisch en in tropische ritmes swingend beschreven met vreemde woorden als animisme, polygamie, zwarte en witte magie, taboe en Zambezi. Veel Nigerianen dragen nog een agbada, een wijd gewaad en een dansiki, een kort jasje. de harmattan is het koude droge seizoen en de kola is een noot, maar pas op, er wordt ook de steekpenning mee aangeduid. Milton en Chantal worden door de familie gastvrij ontvangen. Zij moet er natuurlijk wel aan wennen dat de vrouw de tweede viool speelt alhoewel, in die 100 bladzijden wordt wel uitgelegd dat het niet helemaal zo zwart-wit is, maar toch… en in ieder geval is het anders gelijk dan in Europa en de vrouwen en mannen hebben zo hun eigen sociale groepen, waardoor Chantal voor een groot deel van de dag met vrouwen optrok en…het was wel interessant ja en in ieder geval heel anders dan in Marseille. Maar de stad is weer heel anders. Lagos is een grote stad
Krokodillenstad uit de lagune
vallen tranen uit de hemel
wemelen de mensen op de straten
stammen drijven in het water. –
Wanneer Zwaan dit leest moet hij lachen. Lui die ergens hebben gewoond
denken het vaak beter te weten. Maar wat hebben zij eigenlijk gezien? Ik bedoel, een pessimist vindt het maar niks en een optimist ziet het weer heel anders. ’t Is duivels moeilijk om een land goed te leren kennen en een land als Nigeria, met droge gebieden in de Sahel, tropische wouden, grote steden en kleine dorpen, 170 miljoen inwoners en 250 stammen of daaromtrent, ga er maar aanstaan. Maar dan zegt Zwaan; ‘Ja prachtige muziek van Fela Kuta en een prachtig karakter. Overleden helaas, maar zijn zoon heeft het overgenomen. Andere muziek, maar ook goed. Moedige man en inderdaad, de schrijvers in Nigeria zijn nog zo’n beetje het morele geweten. ‘k Las laatst nog een boek van Chinamanda Ngozi Adiche, goeie schrijfster. Over de opkomende burgerij. De kinderen die zich tegen traditie afzetten. De schijnheiligheid van de nieuwe rijken. Nu ja, maar toen ik in de bush-bush zat kon je daar weinig van merken.
Ach Nigeria is echt een groot land en in Europa weten ze er maar weinig van.
’t Geeft natuurlijk wel te denken dat er momenteel zoveel Afrikanen naar Europa komen. In de Middellandse Zee verzuipen. Nu ja, we zullen wel zien.
Soms maak ik me werkelijk zorgen over de toekomst. Geloof jij eigenlijk nog in de vooruitgang of heb je ook wel eens je twijfels? Nu ja, ik bedoel, als je al die meningen hoort zo om je heen en waar de mensen toch vaak over leuteren. Hmm, Lagos, een heidens drukke stad en daar ben ik vorig jaar nog geweest.
Hier een Schotse cognac, Hennessy, ik zal je nog eens inschenken.
Interjectie
Er wordt wel eens gezegd: ‘Alles hangt samen’, en bij de duizenden dingen die we waarnemen is het verband toch dikwijls niet te zien. Maar ondertussen, onze atomen blijven na de dood bestaan en de hemel mag weten waar ze in de loop der tijden, gestapeld de aeonen op de aeonen, in de oneindigheid allemaal in terecht komen? Een rivier in Nigeria? In de hoed van een leider van China? Immers alles verandert en wordt overgedragen.
We willen de lezer even op het volgende verband wijzen. Het plaatje met Fela Kuti en de naam ZOMBIE kwam min of meer toevallig in het verhaal over Nigeria te staan. En toch! Momenteel is er een tentoonstelling over vodou in het Afrikamuseum en daar zie je allemaal Zombie-achtige figuren. Een lugubere beeldengroep met spiegels, bebloede machetes, messen, flessen, een poppetje in de hand, een pakèt Kongo.
‘De Bizango-Iwa zien er uit als spirituele gangsters. Ze dragen besmeurde donkerrode en zwarte kleding en zijn soms voorzien van vleugels, hoorn en een kroon’
En dus vraag je je af, want hoe werkt de geest eigenlijk? Is het werkelijk zo toevallig dat de schrijver ineens dacht; ‘Hé, zou dat plaatje met Fela Kuti -overigens allerminst een zombie- niet goed bij deze aflevering passen? En kwam dat niet in zijn hoofd omdat hij net die zombie’s in het Afrikamuseum had gezien? Hangt dit dan toch met elkaar samen?
En is het nu niet geoorloofd iets over de vodou-cultuur te zeggen die we vooral door Haiti kennen maar die in Afrika ontstaan is? Zou dat de lezer niet interesseren nu we er toevallig op gestoten zijn? Welnu: er bestaat een goedmoedige vodou-cultuur en een kwaadaardige. MAAR …, nee dit alles zou ons te ver voeren en we haasten ons weer terug naar Nigeria. Omgeven door Afrika.
Maar lezer, nu ben je natuurlijk nieuwsgierig. Want je hebt wel eens van voodoo gehoord. Vooral in Haïti en omdat je niet altijd op internet wilt kijken ben je blij wanneer je daarom bij deze de volgende tekst leest op de wand van het museum:‘Vodou op Haïti kent een zachtmoedige, rustige kant, Rada, afgeleid vande stad Allada in het oude koninkrijk Dahomey (het huidige Benin in West-Afrika), en een ongetemde, wilde kant, Petro of Petwo, met Kongo-culturen als oorsprong.’ De Petro-Iwa (geestwezens) zijn heet, vurig en niet altijd vriendelijk van aard, maar ook niet per definitie kwaadaardig. Deze Iwa zijn het product van de strijd, de pijn, het bloed van de koloniale periode. Het geheime Bizangogenootschap geldt als de meest extreme Petro, de Petro-Sauvage Bizango is de nachtwacht van Haïti.
Genoeg over Haïti. Je ziet de interculturele verbanden. Terug naar Nigeria en we zien op de tentoonstelling, die ons meer en meer boeit nu we er eens niet doorheen slenteren, maar ons concentreren op enkele uitbeeldingen van Sokari Douglas Camp die haar jeugd doorbracht in Bugama in Nigeria , bij de Kalabaribevolkingsgroep, vissers en handelaars in de oostelijke Niger Delta, we zien de verbanden dus. Prachtig groot zilvermetalen beeld van vier dragers die Alegba, de eerste god die contact maakt met de mensenwereld, wegdragen. De eerste is zij ook in de maskeradecyclus die gevierd wordt op de bijgaande film. Afrika, pur sang, geheimzinnig, de drums, de dansen, de maskers, de kleuren; je kent het wel lezer want daarvan ben je op de hoogte en Zwaan zegt: ‘Daar ben ik een paar maal geweest. Een spektakel en als je in de buurt komt moet je er zeker naar toegaan.’Het gaat zelfs zo ver dat hij de volgende keer met mij naar het museum gaat waar hij anders nooit komt en dan zien we ook een kunstwerk van Belki Ayón Manso uit Cuba , die leefde van 1967 t ot 1999 en die de heldin Sikán uit de Abakuámythologie vereerd. Okay, dat is Cuba, maar die mythologie is verwant met het Nigeriaanse Ekpegenootschap en zo kun je zien hoe culturen elkaar wederzijds beïnvloeden en dat global world heus niet gisteren is begonnen maar oude wortels heeft.
Lees vervolg in blog: ‘Avonturen in Nigeria (5)’
